Stanowisko Polskiej Sieci Ekonomii w sprawie tzw. Zielonego Ładu

Po kilku miesiącach pracy nad dokumentem opublikowaliśmy dziś treść stanowiska Polskiej Sieci Ekonomii, w którym wskazujemy na nadzieje i zagrożenia, jakie wiążemy z politykami Unii Europejskiej dot. katastrofy klimatycznej nazywanymi Zielonym Ładem.

Kluczowe tezy tego stanowiska są następujące:

  • Zielona transformacja jest konieczna, ale w innej formie.
  • Warunkiem powodzenia EZŁ jest sprawczość lokalnych społeczności.
  • Rolników i rolniczki należy wzmocnić, a nie obciążać.
  • Transformacja musi stawiać cele polityki przemysłowej na równi z klimatycznymi.

W ocenie PLSE Europejski Zielony Ład w obecnej formie nie odpowiada należycie na wyzwania współczesności, ponieważ deklaratywnie wspiera zrównoważony rozwój, w praktyce zaś faworyzuje wielki kapitał kosztem europejskich społeczeństw. Uzasadnione są zatem obawy wielu grup społecznych, postrzegających zieloną transformację w forsowanym dziś kształcie jako zagrożenie zarówno dla siebie, jak i przyszłych pokoleń. Szczególny niepokój związany z takim ryzykiem odczuwany jest przez te grupy społeczne w uboższych krajach UE, takich jak Polska. EZŁ zbyt małą wagę przykłada do sprawiedliwego zrównoważenia korzyści i strat wynikających z transformacji dla poszczególnych interesariuszy. Przewidziane w EZŁ przekształcenia gospodarcze powinny w większym stopniu opierać się na planie wypracowanym przy aktywnym współudziale tych grup, które w największym stopniu będą odczuwać konsekwencje zmian.

Stanowisko zostało wypracowane przez członkinie i członków Stowarzyszenia Polska Sieć Ekonomii i skonsultowane z rolniczkami i rolnikami uczestniczącymi w protestach rolniczych w l. 2022-2024.

Zapraszamy do zapoznania się z całym stanowiskiem zamieszczonym poniżej (stanowisko do pobrania).

Stanowisko Polskiej Sieci Ekonomii w sprawie Europejskiego Zielonego Ładu:

I. Zielona transformacja jest konieczna, ale w innej formie

  1. Polska Sieć Ekonomii została powołana w 2020 r., aby łączyć badaczki i badaczy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Od samego początku przyświeca nam idea regeneracji oraz misja ekonomii w służbie społeczeństwu. Uważamy, że zielona transformacja gospodarki oraz jej środowiskowe, społeczne i ekonomiczne skutki są zagadnieniami fundamentalnymi — zarówno z punktu widzenia Polski, jak i całej Europy.
  2. Antropogeniczne zmiany klimatyczne są faktem. Spalanie paliw kopalnych i inne źródła emisji gazów cieplarnianych mają negatywny wpływ na stan planety, życie i zdrowie ludzi. Konsekwencje zmian klimatu będą katastrofalne i dlatego racjonalna polityka gospodarcza musi brać je pod uwagę.
  3. Jednocześnie faktem jest, że Europa jest nadal zależna od importu paliw. Skutkuje to pogorszeniem bezpieczeństwa energetycznego krajów Unii Europejskiej, czego najlepszym zobrazowaniem są projekty Nord Stream, Nord Stream 2 i rosyjska inwazja na Ukrainę.
  4. W związku z powyższym, Polska Sieć Ekonomii stoi na stanowisku, że zielona transformacja Polski i Europy jest konieczna. Co więcej, w swych ogólnych założeniach EZŁ jest zasadniczo zgodny z polską racją stanu. Przejście na „czyste” źródła energii to cios wymierzony w imperialną Rosję i jej strategię uzależniania Europy od paliw kopalnych. Wskazujemy również, że Polska wkrótce osiągnie poziom 90% unijnego średniego PKB per capita, a więc stracimy dostęp do środków Funduszu Spójności, które przez 20 lat były jednym z motorów inwestycji. Przy odpowiednio zaprojektowanej zielonej transformacji i mądrym wydatkowaniu środków, nowa fala inwestycji stałaby się dla Polski szansą na dalsze korzyści płynące z pozytywnych efektów mnożnikowych i dynamiczny rozwój gospodarczy.
  5. Jednocześnie, w naszej ocenie Europejski Zielony Ład w obecnej formie nie odpowiada należycie na wyzwania współczesności. Deklaratywnie wspiera zrównoważony rozwój, w praktyce zaś faworyzuje wielki kapitał kosztem europejskich społeczeństw. Konflikt dystrybucyjny — kto zyskuje, a kto traci — wypada szczególnie niekorzystnie właśnie w przypadku takich krajów jak Polska. Uzasadnione są obawy wielu grup społecznych, postrzegających zieloną transformację w obecnej formie jako zagrożenie dla dorobku zarówno swojego, jak i poprzednich pokoleń i dla przyszłości.


II. Warunkiem powodzenia EZŁ jest sprawczość lokalnych społeczności

  1. W obecnym kształcie EZŁ kontynuuje zgubną logikę myślenia biurokratyczno-liberalnego. W imię konkurencyjności tworzy się sztuczne „rynki” handlu uprawnieniami do emisji (ETS), jednocześnie lekceważąc problem sprawczości na poziomie lokalnym i społecznym, gdzie transformacja jest zazwyczaj najtrudniejsza.
  2. Polska Sieć Ekonomii stoi na stanowisku, że tak głębokie, powszechne i fundamentalne zmiany muszą mieć charakter przede wszystkim charakter oddolny i demokratyczny. Warunkiem koniecznym do ich powodzenia jest pełne uwzględnianie lokalnych specyfik i uwarunkowań. Polityki o tak doniosłym znaczeniu cywilizacyjnym powinny być projektowane przede wszystkim z udziałem kluczowych interesariuszy, a więc mieszkanek i mieszkańców Polski.
  3. Konieczne jest szerokie otwarcie kanałów dialogu z odpowiednią reprezentacją organizacji branżowych, społecznych, i związków zawodowych, dających obywatelkom i obywatelom możliwość realnego uczestnictwa w planowaniu polityk i konkretnych rozwiązań na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Należy szeroko wykorzystywać narzędzie panelu obywatelskiego, sprawdzonego już przez Konferencję w sprawie przyszłości Europy.
  4. Wszelkie polityki unijne skutkujące istotnymi kosztami społecznymi lub ekonomicznymi powinny być wdrażane jedynie po zatwierdzeniu odpowiedniego planu wsparcia, przyjętego przy szerokim udziale społeczności lokalnych i branżowych. Poszczególne kraje członkowskie muszą mieć możliwość chronienia swoich miejsc pracy oraz stosowania i refinansowania odpowiednich osłon socjalnych, w tym odszkodowań.


III. Należy wzmocnić, a nie obciążać rolników i rolniczki

  1. Niezwykle istotnym obszarem do poprawy jest polityka względem sektora rolno-spożywczego. Jest ona przede wszystkim niekonsekwentna. Z jednej strony wobec rolników i rolniczek stawiane są coraz bardziej wyśrubowane wymogi dotyczące warunków produkcji, z drugiej zaś mamy do czynienia z intensywnym lobbingiem na rzecz otwarcia unijnego rynku na produkty rolno-spożywcze spoza Europy, przykładowo z krajów Mercosur – ze szkodą dla środowiska naturalnego, w tym celów klimatycznych, i lokalnych społeczności zarówno w Europie jak i krajach Globalnego Południa.
  2. Kluczem do zielonej transformacji rolnictwa jest prowadzenie jej na podstawie zachęt i radykalne wzmocnienie pozycji zarówno rodzinnych jak i ekologicznych  gospodarstw rolnych w ramach łańcucha żywnościowego. Konieczne jest zagwarantowanie rolniczkom i rolnikom większej stabilizacji prowadzenia działalności w nierównej relacji np. z sieciami handlowymi i uczciwego udziału w zyskach z produkcji żywności. Rozwiązania takie jak agrowoltaika, czyli jednoczesne wykorzystanie ziemi pod uprawy rolne i do produkcji energii, oraz stosowanie biomasy powinny być systemowo wspierane jako dywersyfikacja źródeł przychodu dla przedsiębiorców rolnych.
  3. Dla budowania suwerenności żywnościowej w modelu zrównoważonym społecznie i środowiskowo konieczne jest zapewnienie rolnikom i rolniczkom mało- i średnioskalowym dostępu do przetwórstwa i dystrybucji w krótkich łańcuchach. To przyczyniłoby się również do obniżenia emisji gazów cieplarnianych związanych z transportem żywności. Rozwiązaniem, na którym powinien opierać się w tym zakresie EZŁ, jest ułatwienie działalności, tworzenia i finansowanie nowych spółdzielni w sektorze rolno-spożywczym, np. spółdzielni przetwórczych, energetycznych, rozwojowych.


IV. Transformacja musi stawiać cele polityki przemysłowej na równi z klimatycznymi

  1. Zauważamy, że istnieje paląca potrzeba dostępu do finansowania dla zrównoważonych projektów, szczególnie tych prowadzonych przez mniejsze podmioty i lokalne społeczności. Obecne programy finansowe i wsparcie publiczne często faworyzują większe przedsiębiorstwa i korporacje gotowe spełniać wymogi biurokratyczne, co utrudnia – zarówno rolniczkom i rolnikom indywidualnym jak i spółdzielniom –  pełne uczestnictwo w zielonej transformacji gospodarki.
  2. Jak wskazał tzw. raport Draghiego, kluczowe jest zwiększenie finansowania budżetu UE z obecnego poziomu 1% unijnego PKB do minimum 5%. Wymaga to uruchomienia „drugiego KPO” finansowanego przy pomocy miksu wspólnego długu europejskiego, poluzowania reguł fiskalnych dla inwestycji transformacyjnych oraz wprowadzenia nowych podatków europejskich na cele wzmacniania konkurencyjności w transformacji.
  3. Istotny jest też podział korzyści między państwami członkowskimi. Polska jest szczególnie narażona na niekorzystne skutki EZŁ – modele ekonomiczne pokazują istotny spadek PKB i konsumpcji w wyniku obecnego kształtu transformacji. Wymaga to szczególnej uwagi przy projektowaniu mechanizmów wsparcia i kompensacji, szczególnie w kontekście dynamicznej potrzeby dekarbonizacji przemysłu ciężkiego.
  4. Europejska polityka przemysłowa nie może deptać interesów lokalnych społeczności ani osłabiać krajowych gałęzi przemysłu, stanowiących fundamenty lokalnej gospodarki. Kluczowe jest, aby unijne strategie rozwoju wspierały budowę silnych europejskich przedsiębiorstw, które z jednej strony będą konkurencyjne na rynkach globalnych, a jednocześnie będą uwzględniały potencjał i potrzeby państw wciąż nadrabiających zaległości rozwojowe, takich jak Polska i inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej.
  5. Szczególną uwagę należy zwrócić na komplementarność reform przemysłowych, energetycznych i rolnych. Konieczne jest dalsze pogłębianie integracji systemów elektroenergetycznych (z której Polska korzysta w warunkach nadpodaży), zwiększanie autokonsumpcji lokalnej i regionalnej przez spółdzielczość energetyczną, wykorzystanie synergii rolnictwa i biogazu szczytowego, rozwój morskich farm wiatrowych oraz kompleksowa renowacja starych budynków, wyjątkowo nieefektywnych energetycznie. 
  6. Polska Sieć Ekonomii apeluje, aby zreformować EZŁ stawiając cele europejskiej polityki przemysłowej na równi z celami klimatycznymi. Tania i czysta energia produkowana lokalnie będzie korzystna zarówno dla rolników i rolniczek, jak i przemysłu. W pełni rozwinięta unia energetyczna stanie się fundamentem bezpieczeństwa i konkurencyjności europejskiej gospodarki.

fot. RealWarsaw_pl (Flickr) na licencji CC BY NC

Podobne wpisy